Zwyrodnienie stawów – przyczyny, rozpoznanie, leczenie

Zwyrodnienie stawów jest najczęstszą chorobą układu ruchu. Może ona dotknąć każdego bez względu na wiek. Do jej rozwoju dochodzi w wyniku zaburzenia ilości oraz jakości chrząstki stawowej, która odpowiada za amortyzację ruchów stawu, a także umożliwia przesuwanie się powierzchni stawowych. Wraz z upływem czasu zniszczeniu ulegają również inne struktury, np. ścięgna, torebka stawowa. W efekcie pojawiają się ból oraz sztywność stawu. Jakie są przyczyny tej choroby? Jak leczyć zwyrodnienia stawów?

Spis treści:

• Przyczyny zwyrodnienia stawów
• Zwyrodnienia stawów – objawy
• Jakie badania na zwyrodnienie stawów?
• Jak leczyć zwyrodnienie stawów, by zmniejszyć ból towarzyszący tej chorobie?
• Leki na zwyrodnienie stawów
• Czy zwyrodnienie stawów można wyleczyć całkowicie?

Przyczyny zwyrodnienia stawów

Przyczyny zwyrodnienia stawów mogą mieć charakter pierwotny lub wtórny. Do pierwszego rodzaju przyczyn zalicza się skłonności genetyczne czy nieprawidłowy skład mazi stawowej. Natomiast do powstania zwyrodnień o charakterze wtórnym przyczyniają się, np.¹:

• nadwaga i otyłość,
• czynniki zawodowe związane z rodzajem wykonywanej pracy,
• osłabienie mięśni otaczających staw,
• zaburzenia w budowie stawu,
• uprawianie sportów.

Zwyrodnienia stawów – objawy

Najczęściej pierwsze symptomy zwyrodnienia stawów występują pomiędzy 40. a 60. rokiem życia. Dotyczą one jednego lub kilku stawów. Początkowo objawy pojawiają się w trakcie wykonywania ruchu, ale później doskwierają w czasie spoczynku, a nawet w nocy. Do najczęstszych symptomów zwyrodnienia stawów należą:¹

• Ból

Jest to najczęściej ból o podłożu mechanicznym. Występuje przy ruchach stawu, a ustępuje w czasie spoczynku. Do jego nasilenia dochodzi pod koniec dnia. Największy problem stanowi tzw. ból startowy (na początku wykonywania ruchu). Ból odczuwa się zazwyczaj w zajętym przez chorobę stawie, ale może wystąpić również w innej lokalizacji¹.

• Sztywność

Często pojawia się tzw. sztywność poranna (tuż po przebudzeniu się). Z reguły ustępuje ona w ciągu około 5–10 minut. Czasami dochodzi do jej powtórzenia się w ciągu dnia po okresie bezruchu (tzw. sztywność „startowa”)¹.

• Ograniczenie ruchomości

Dochodzi do stopniowej utraty pełnego zakresu ruchu przez stawy. Najczęściej pojawia się problem ze zgięciem lub z wyprostowaniem kolana. Trudność sprawia również odwiedzenie nogi w stawie biodrowym¹.

• Trzeszczenia

Są odczuwalne przy ruchach. Powstają w wyniku tarcia o siebie nierównych powierzchni stawowych¹.

Jakie badania na zwyrodnienie stawów?

Lekarz może zdiagnozować zwyrodnienie stawu kolanowego dzięki dobrze zebranemu wywiadowi z pacjentem i charakterystycznym zmianom widocznym na zdjęciach radiologicznych. Typowymi nieprawidłowościami wskazującymi na chorobę są:

• zwężenie szpary stawowej,
• torbiele zwyrodnieniowe,
• zagęszczenie kości położonej bezpośrednio pod chrząstką,
• wyrośla kostne (osteofity).

Czasami w postawieniu diagnozy pomagają inne badania, takie jak:

• USG stawów,
• tomografia komputerowa,
• rezonans magnetyczny.

Jeżeli istnieje podejrzenie innej choroby reumatologicznej, wykonuje się badania laboratoryjne. Pomaga to również określić bezpieczeństwo stosowanych leków. W przypadku wystąpienia płynu w stawie specjalista wykonuje punkcję stawu, a także bada płyn stawowy¹.

Jak leczyć zwyrodnienie stawów, by zmniejszyć ból towarzyszący tej chorobie?

Wiele osób zastanawia się, jak zatrzymać zwyrodnienie stawów oraz objawy towarzyszące chorobie, np. ból. Dostępnych jest wiele sposobów niefarmakologicznych, które stanowią pomoc w leczeniu. Są nimi:

• Krioterapia (zimne okłady z wykorzystaniem lodu) – stosuje się ją na okolicę chorego stawu. Dzięki tej metodzie ból oraz objawy zapalenia ulegają zmniejszeniu. Okład z lodu należy przyłożyć na około 15–20 minut od 3 do 4 razy dziennie. Trzeba pamiętać o oddzieleniu zimnych kostek za pomocą ręcznika, aby zmniejszyć ryzyko odmrożenia. Oczywiście można sięgnąć także po spray chłodzący. Krioterapia nie jest zalecana dla osób np. z chorobą zwaną zespołem Raynauda^1,2.
• Powierzchowne stosowanie ciepła – dzięki ciepłym okładom na bolące miejsce następuje minimalizacja odczuwanego bólu, a także rozluźnienie mięśni (na głębokości 1–2cm). Przy stosowaniu ciepłych okładów lub termoforu należy zachować ostrożność, aby nie poparzyć skóry. W tym celu warto używać ręcznika, a okładu nie powinno trzymać się dłużej niż 20 minut)^1,2.
• Utrzymanie prawidłowej masy ciała – nadwaga zwiększa ryzyko zachorowania na zwyrodnienie stawu biodrowego lub kolanowego, w szczególności gdy pojawiła się już w okresie dojrzewania. Należy więc pamiętać, że nawet niewielkie schudnięcie może zmniejszyć to ryzyko i ból stawów, a co za tym idzie ograniczyć zapotrzebowanie na leki o działaniu przeciwbólowym¹.
• Ćwiczenia fizyczne – dzięki odpowiednio dobranym ćwiczeniom można zwiększyć zakres ruchu w stawie i wzmocnić otaczające go mięśnie. W celu skomponowania właściwego programu ćwiczeń warto udać się po pomoc rehabilitanta.^1,2

Leki na zwyrodnienie stawów

Często koniecznością jest zastosowanie leków na zwyrodnienie stawów. Pomagają one zwalczyć ból i stany zapalny. Najczęściej stosowanymi środkami farmakologicznymi są:

• paracetamol,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (podawane w formie doustnej, domięśniowej lub miejscowo-zewnętrznej na skórę),
• opiody.

Czasami skuteczność wykazują niektóre z powszechnie reklamowanych leków, które poprawiają jakość chrząstki (zawierające siarczan glukozaminy i siarczan chondroityny). Nie istnieją jednak dowody na ich działanie hamujące postęp choroby zwyrodnieniowej. Zdarza się natomiast, że środki te zmniejszają dolegliwości choroby zwyrodnieniowej^1,2.

Czy zwyrodnienie stawów można wyleczyć całkowicie?

Nie można wyleczyć całkowicie choroby, jaką jest zwyrodnienie stawów rąk lub innych stawów. Trwają jednak badania naukowe w kierunku naprawy uszkodzonej chrząstki. Zwyrodnienie stawów zazwyczaj postępuje, a wraz z upływem czasu doprowadza do niesprawności, odczuwania przewlekłego bólu, a także pogarsza jakość życia i codzienne funkcjonowanie chorej osoby. Odpowiednie leczenie stanowi pomoc w złagodzeniu dokuczliwości, zahamowaniu tempa rozwoju zmian zwyrodnieniowych oraz zachowaniu aktywnego trybu życia¹.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Guła Z., Korkosz M., Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017.
2. Romanowski W., Zdanowska A., Romanowski M., Choroba zwyrodnieniowa stawów – aktualne standardy leczenia, Forum Reumatol. 2016, tom 2, nr 2, 52–57, Via Medica ISSN 2450–308.