Zapalenie ścięgien i pochewek ścięgnistych - jak rozpoznać i leczyć?

Choroby ścięgien mogą mieć charakter degeneracyjny lub zapalny, wynikający z długotrwałego przeciążenia, mikrourazów lub innych czynników. Jakie są najczęstsze przyczyny zapalenia ścięgna? Jak wygląda leczenie i rehabilitacja?

Spis treści:

• Anatomia ścięgien i pochewek ścięgnistych
• Rozróżnienie stanu zapalnego w obrębie ścięgien
• Przewlekłe zapalenie ścięgien i pochewek
• Przyczyny zapalenia ścięgien
• Objawy zapalenia ścięgien i pochewek ścięgna
• Leczenie zapalenia ścięgien
• Zapalenie pochewek - leczenie

Anatomia ścięgien i pochewek ścięgnistych

Ścięgno jest łącznikiem między mięśniem a kością. Składa się z tenocytów i substancji międzykomórkowej z osadzonymi włóknami kolagenu typu I. Wiele połączonych ze sobą cząsteczek kolagenu tworzy włókna ścięgna i wiązki włókien ścięgnistych. Słaba zdolność regeneracyjna ścięgien wynika głównie z ich słabego unaczynienia. [1]

Pochewki ścięgniste, otaczają ścięgna w miejscach, gdzie przechodzą one nad stawami lub wokół wyniosłości kostnych. Pochewki te składają się z dwóch warstw.

• Warstwa zewnętrzna: mocna, włóknista siatka wzmacniana przez pierścieniowe krążki lub włókniste pasma.
• Warstwa wewnętrzna: tworzy dwie „blaszki” – zewnętrzną, która łączy się z warstwą włóknistą, oraz wewnętrzną, przylegającą do powierzchni ścięgna.

Między tymi warstwami znajduje się płyn maziowy, który zmniejsza tarcie. [1]

Rozróżnienie stanu zapalnego w obrębie ścięgien

Zapalenie ścięgna (tendinitis) to stan zapalny tkanki ścięgnistej. Powstaje w odpowiedzi na działanie czynników zewnętrznych, takich jak urazy, nadmierne obciążenie, lub infekcje. W jego przebiegu występuje infiltracja komórek zapalnych, takich jak leukocyty i limfocyty, do tkanki ścięgnistej. Może prowadzić do bólu, obrzęku, i ograniczenia funkcji ścięgna. [1] Przykłady: zapalenie ścięgna Achillesa, ścięgna bicepsa, ścięgna rotatorów.

Zapalenie pochewki ścięgnistej (tenosynovitis) – to stan zapalny tkanki otaczającej ścięgno, która tworzy pochewkę ścięgnistą. Może być spowodowane przez infekcje, choroby reumatyczne, lub nadmierne obciążenie. [1] Przykłady: zapalenie pochewki ścięgnistej nadgarstka, pochewki ścięgnistej palców.

Przewlekłe zapalenie ścięgien i pochewek

Przewlekły stan zapalny ścięgien i ich pochewek dotyczy głównie ścięgien mięśni zginających palce i nadgarstki oraz mięśni nóg, takich jak mięsień piszczelowy tylny. Przykładami tych schorzeń są zespół de Quervaina i palec trzaskający. [2]

Zespół de Quervaina to stan zapalny pochewki ścięgna mięśni odwodziciela i prostownika kciuka, powodowane powtarzalnymi ruchami tego palca i nadgarstka, np. przy pracy stolarza. Objawy to ból przy ruchach kciuka, obrzęk, zgrubienia w obrębie pochewki i trudności w chwytaniu. [2]

Palec trzaskający (zakleszczające stan zapalny ścięgna) charakteryzuje się zwężeniem i pogrubieniem ścięgna zginającego palce, co utrudnia ich ruch. Objawy to trudności w zginaniu i prostowaniu palca oraz charakterystyczne „przeskakiwanie" ścięgna. Długotrwałe zaniedbanie może prowadzić do trwałego przykurczu palca i ograniczenia funkcji chwytnej ręki. Czynności takie jak stemplowanie czy gra na instrumentach mogą zwiększać ryzyko tej dolegliwości. [2]

Przyczyny zapalenia ścięgien

Rozwój stanów zapalnych ścięgien i pochewek może być wynikiem różnych czynników, które zwiększają ryzyko ich wystąpienia. Do powstawania stanów zapalnych mogą się przyczynić zarówno codzienne czynności, jak i specyficzne warunki zdrowotne.

• Praca lub aktywność fizyczna – częste i intensywne obciążenie ścięgien, zwłaszcza w pracy lub sportach wymagających powtarzających się ruchów, zwiększa ryzyko stanu zapalnego ścięgien. Długotrwałe przeciążenie ścięgien prowadzi do mikropęknięć i degeneracji, sprzyjając stanom zapalnym.
• Wiek – proces starzenia się wpływa na osłabienie ścięgien i ich słabszą regenerację.
• Urazy mechaniczne i kontuzje – ostre urazy, takie jak upadki czy uderzenia, mogą powodować bezpośrednie uszkodzenia ścięgien.
• Zaburzenia metaboliczne – stany, takie jak dna moczanowa.
• Infekcje – zakażenia bakteryjne, takie jak ropne zapalenie pochewki ścięgna, mogą powodować stan zapalny w tych strukturach.
• Choroby autoimmunologiczne – m.in. reumatoidalne zapalenie stawów często prowadzi do proliferacyjnego zapalenia pochewek ścięgnistych. [1]

Objawy zapalenia ścięgien i pochewek ścięgna

Rozróżnienie, czy stan zapalny dotyczy ścięgien, czy pochewek – zwykle wymaga dokładnego badania klinicznego i w niektórych przypadkach obrazowania za pomocą np. rezonansu magnetycznego. Istnieją jednak charakterystyczne objawy, których pojawienie się może sygnalizować stan zapalny w obrębie ścięgien. [1]

Objawy zapalenia ścięgna

Objawy stanu zapalnego ścięgna obejmują:

• ból – głównie w obszarze ścięgna, nasilający się przy ruchu lub dotyku;
• obrzęk;
• sztywność – ograniczenie zakresu ruchu w stawie, w pobliżu ścięgna;
• ciepło – lokalnie podwyższona temperatura w miejscu objętym zapaleniem. [1]

Objawy zapalenia pochewki ścięgna

Objawy zapalenia pochewki ścięgna są bardzo podobne. Również obejmują ból i obrzęk. Może być wyczuwalne zgrubienie – proliferacyjne zmiany w pochewce, które często związane są z reumatoidalnym zapaleniem stawów. W przebiegu tego schorzenia występują również trudności w ruchu, za które najczęściej odpowiada obrzęk. [1]

Leczenie zapalenia ścięgien

Leczenie zapalenia ścięgna wymaga dostosowania podejścia w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta oraz specyfiki uszkodzenia. Początkowo zaleca się metody zachowawcze, takie jak:

• zimne okłady (np. z lodu);
• stosowanie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych;
• odpoczynek;
• fizjoterapia i ćwiczenia. [3][4]

W celu uśmierzenia bólu i redukcji stanu zapalnego stosuje się najczęściej niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Czasami niezbędne mogą się okazać iniekcje z glikokortykosteroidów. [3] [4].

Jeśli te metody nie przynoszą ulgi, niezbędna może się okazać interwencja chirurgiczna. [3] Celem leczenia jest przywrócenie pełnej funkcji ścięgna i zapobieganie dalszym uszkodzeniom. [3]

Zapalenie pochewek - leczenie

Leczenie zapalenia pochewki ścięgna różni się w zależności od przyczyny. W przypadku zapalenia o podłożu infekcyjnym leczenie obejmuje zwykle stosowanie antybiotyków. Stan zapalny o podłożu niezakaźnym polega na leczeniu zachowawczym, w którym stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, modyfikacje stylu życia aktywności i czasami zmniejszenie ruchomości zajętego zapaleniem obszaru.

W zależności od przyczyny i stopnia nasilenia, skuteczne mogą być również zastrzyki z glikokortykosteroidów. Jeśli to leczenie nie przynosi efektów po 3-6 miesiącach, może być konieczna interwencja chirurgiczna, polegająca na dekompresji ścięgien i usunięciu tkanek zapalnych. [5]

Najczęściej zadawane pytania dotyczące zapalenia ścięgien:

1. Jak wygląda rehabilitacja w przypadku zapalenia ścięgien?

Rehabilitacja i fizjoterapia zależą od stopnia i miejsca występowania stanu zapalnego. W fazie ostrej zwykle rehabilitacja koncentruje się na odpoczynku, chłodzeniu (przez lód), odciążeniu miejsca zmienionego chorobowo i leczeniu bólu. Można wprowadzić wczesne ćwiczenia w odciążeniu oraz terapię ultradźwiękami i jonoforezę. W fazie podostrej kontynuuje się stosowanie lodu i ultradźwięków, wprowadzając mobilizację stawów i mięśni, rozciąganie, wzmacnianie i ćwiczenia proprioceptywne. Zwiększa się obciążenie i kontynuuje ćwiczenia w odciążeniu. W fazie przewlekłej, w której kolagen dojrzewa, kluczowe są wzmacnianie mięśni oraz ćwiczenia obciążające. [4]

2. Jakie preparaty bez recepty mogą przynieść ulgę w bólu?

W celu łagodzeniu bólu można zastosować preparaty o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwbólowych z diklofenakiem, ibuprofenem, czy naproksenem. [4] Dostępne są zarówno leki do stosowania doustnego – w postaci tabletek czy kapsułek, jak i zewnętrznego – jak żel, maść lub spray np. Diky 4% [6], który zawiera diklofenak.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Rainer Schmitt , Nina Hesse, Jan-Peter Grunz, Tendons and Tendon Sheaths of the Hand – An Update on MRI, Rofo 2022; 194(12): 1307-1321, DOI: 10.1055/a-1826-1007: https://www.thieme-connect.com/products/ejournals/html/10.1055/a-1826-1007#N10E1B
2. Jak zapobiegać chorobom układu ruchu i obwodowego układu nerwowego wywołanym sposobem wykonywania pracy, Poradnik dla specjalistów BHP, pracodawców i pracowników, Instytut Medycyny Pracy im. Prof. Jana Nofera: https://medycynapracyportal.pl/wp-content/uploads/wydawnictwa/poradnik_uklad_ruchu_dla_bhp.pdf#page=16
3. Catherine A Churgay, Diagnosis and treatment of biceps tendinitis and tendinosis, Am Fam Physician, 2009 Sep 1;80(5):470-6.: https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2009/0901/p470.html
4. Ridan T. i in., Leczenie zachowawcze w uszkodzeniu ścięgna Achillesa, LECZENIE ZACHOWAWCZE W USZKODZENIU ŚCIĘGNA ACHILLESA, Praktyczna fizjoterapia i rehabilitacjia: https://www.researchgate.net/profile/Tomasz-Ridan/publication/283054633_Leczenie_zachowawcze_w_uszkodzeniu_sciegna_Achillesa/links/5627cf0308ae22b1702d97d6/Leczenie-zachowawcze-w-uszkodzeniu-sciegna-Achillesa.pdf
5. George Ray; Darren P. Sandean; Michael A.Tall, Tenosynovitis, National Library of Medicine: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK544324/
6. DIKY 4% , aerozol na skórę, roztwór , Charakterystyka Produktu Leczniczego: http://chpl.com.pl/data_files/2012-11-20_DIKY_pl-spc-dic04cs-001-clean.pdf